Zdjęcie autorstwa Kris Møklebust z Pexels

Od momentu wybuchu wojny w Ukrainie do Polski napłynęło już ponad milion uchodźców. Polacy nie pozostali obojętni wobec uciekających przed wojną sąsiadów. Natychmiastowo uruchomione zostały oddolne inicjatywy pomocowe, które umożliwiły umieszczenie większości uchodźców pod dachem statystycznego Polaka. Nagły zryw jaki obserwujemy od ponad tygodnia trwania wojny zaczyna jednak zmieniać swoje oblicze.

Eksperci alarmują, że oprócz pomocy doraźnej, w drugim kroku konieczne jest zapewnienie długofalowej pomocy systemowej, która umożliwi przyjezdnym zadomowienie się w naszym kraju i odzyskanie utraconego komfortu fizycznego i psychicznego. Aby to było możliwe, kluczowe jest, aby uchodźcy uzyskali stałe lokum, w którym będą mogli zorganizować swoje życie od nowa.

Rynek nieruchomości odczuwa tę zmianę prawie natychmiast. Osoby przybywające obecnie do Polski, przyjęte pod dachy gościnnych Polaków, coraz częściej proaktywnie poszukują własnych mieszkań oraz zatrudnienia w Polsce.

Choć wynajem obcokrajowcom już od kilku lat nie stanowi dla właścicieli mieszkań trudności, obecna sytuacja diametralnie różni się od dotychczasowej. Jak zatem podejść do kwestii wynajmu mieszkania lub domu uchodźcom z Ukrainy?

Jak pomóc by nie zaszkodzić?

Stojąc przed dylematem wynajęcia mieszkania Ukraińcom, właściciele często rozdarci są pomiędzy chęcią niesienia pomocy potrzebującym, a chęcią zabezpieczenia swojego interesu. Takiego sposobu myślenia nie należy w żaden sposób potępiać. Choć część właścicieli mieszkań posiada pewien bufor finansowy i może pozwolić sobie na ryzyko pokrywania czynszu i opłat na rzecz potrzebujących do momentu ustabilizowania ich sytuacji finansowej, nie każdy może sobie na to pozwolić. 

Wśród wynajmujących krążą także legendy o cwanych oszustach żyjących na koszt właściciela, których, zwłaszcza w okresie COVID-19, nie sposób eksmitować. Obawa przed wynajmowaniem mieszkania obcokrajowcom o niepewnej przyszłości brzmi jak najbardziej racjonalnie.

Podstawy prawne pobytu w Polsce

Czy zatem warto wynająć mieszkanie uchodźcom z Ukrainy? Zdecydowanie tak. Warto jednak zwrócić uwagę na to, na jakiej podstawie przebywa w naszym kraju osoba z którą chcemy zawrzeć umowę.

W przypadku ludności napływowej z Ukrainy możliwych jest kilka rozwiązań:

• Wiza, w szczególności Poland Business Harbour (https://www.gov.pl/web/poland-businessharbour/wiza)
• Niebieska Karta (https://www.gov.pl/web/uw-mazowiecki/niebieska-karta)
• Karta pobytu (https://www.gov.pl/web/uw-mazowiecki/wydaniewymiana-karty-pobytu2)
• Karty Polaka (https://www.gov.pl/web/republikamoldawii/karta-polaka-informacje-ogolne)
• Pobyt czasowy na mocy paszportu biometrycznego (maksymalnie 90 dni)
• Status uchodźcy

Rekomendowany sposób postępowania w przypadku zawierania umów z osobami na innym statusie niż uchodźca opisywaliśmy tu: Jak wynająć mieszkanie obcokrajowcom? Większość Ukraińców przybyłych do Polski pod koniec lutego 2022 roku będzie jednak w odmiennej sytuacji.

Status uchodźcy - co to jest i jak rozpocząć procedurę?

Status uchodźcy to potoczna nazwa dla osoby, która przybyła do Polski z kraju objętego konfliktem. Może też posiadać uzasadnione obawy przed powrotem do ojczyzny (np. groźba prześladowań, utraty życia) i w konsekwencji objęta została ochroną międzynarodową.

Decydując się na zawarcie umowy z osobą przybyłą z obszaru objętego konfliktem, która nie ma możliwości uzyskania karty pobytu i nie posiada wizy, warto jest upewnić się, że po przekroczeniu granicy osoba taka podjęła niezbędne kroki mające na celu rejestrację i otrzymanie statusu uchodźcy.

Procedura taka może być uruchomiona na granicy lub obecnie także w jednym z punktów recepcyjnych dedykowanych do pomocy uchodźcom. Przybysz ma 15 dni od momentu przekroczenia granicy na decyzję, w jaki sposób zalegalizować swój pobyt w Polsce.

Poszczególne etapy

Pierwszym etapem jest rejestracja oraz złożenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, jako, że każdy człowiek znajdujący się na terenie Rzeczypospolitej musi przebywać tutaj legalnie i posiadać uregulowany status prawny. Wcześniej jej rozpoczęcie możliwe było jedynie podczas przekraczania granicy. Jednak w obecnej sytuacji ze względów logistycznych i tłumów na granicy Polsko-Ukraińskiej, możliwe jest to także już po przekroczeniu granicy.

Następnie, osoba kierowana jest do punktów recepcyjnych, w których oferowana jest pomoc medyczna, socjalna, a także zakwaterowanie na określony czas.

Kolejnymi krokami są rozmowy oraz dochodzenie mające na celu potwierdzenie deklarowanej przez uchodźcę trudnej sytuacji, a także jego sytuacji prawnej, finansowej, mieszkaniowej.

Sama procedura przyznania ochrony międzynarodowej jest czasochłonna - dotychczas zajmowała od 6 do 14 miesięcy. W związku z wyjątkową sytuacją na Ukrainie, w najbliższym czasie zapewne możemy spodziewać się ze strony rządu szeregu zmian i usprawnień w tym zakresie. 

Ze względu na niezwykłą mobilizację oraz chęć niesienia pomocy przez Polaków oferujących noclegi w swoich domach, część uchodźców nie zdecydowała się udać do państwowych ośrodków pomocy. W konsekwencji, w ostatnich dniach wystosowane zostały liczne apele służb rządowych o rejestrowanie przyjętych gości zza wschodniej granicy.

Tymczasowe Zaświadczenie Tożsamości Cudzoziemca

Osoby, które rozpoczęły proces ubiegania się o objęcie pomocą międzynarodową otrzymują specjalny dokument TZTC. Tymczasowe Zaświadczenie Tożsamości Cudzoziemca uprawnia do legalnego pobytu w Polsce i jest ważne 30 dni (z możliwością przedłużenia).

Wzór TZTC:

Przyznanie statusu uchodźcy wiąże się z wydaniem karty pobytu potwierdzającej tożsamość i legalny pobyt w Polsce.

Co daje status uchodźcy?

Dlaczego uzyskanie statusu uchodźcy jest tak ważne? Poza formalizacją pobytu w Polsce, uzyskanie tytułu osoby objętej ochroną międzynarodową wiąże się z objęciem opieki nad taką osobą przez Państwo Polskie, a także przysługiwaniem tych samych praw co pozostałym polskim obywatelom.

Oznacza to przede wszystkim, że na początku, jeszcze przed uzyskaniem oficjalnego statusu uchodźcy, wnioskodawcy przysługuje prawo do zakwaterowania w zorganizowanych, państwowych ośrodkach pomocy lub niewielkie świadczenie na zorganizowanie zakwaterowania we własnym zakresie.

W świetle obecnego prawa, uchodźca posiadający TZTC, który formalnie nie uzyskał jeszcze statusu objętego ochroną międzynarodową, prawnie nie może podjąć zatrudnienia przez pierwsze 6 miesięcy pobytu w Polsce. Dotychczas, podjęcie pracy na takich samych zasadach które obowiązują Polaków możliwe było dopiero po otrzymaniu statusu uchodźcy. Dotyczy to również możliwości otwarcia działalności gospodarczej lub rejestracji jako osoba bezrobotna.

Temat ten został podjęty przez polski rząd, który obecnie pracuje nad specustawą. Ma ona zmienić zapisy dotyczące zatrudnienia napływowej ludności z Ukrainy.

Finalnie, uchodźca, traktowany jest przez prawo na tych samych zasadach co obywatel Polski. Oznacza to, że otrzymuje on prawo do bezpłatnej edukacji i opieki zdrowotnej, pomocy socjalnej i zasiłków.

Czym zapłaci uchodźca?

Pomimo pomocy przygotowywanej przez Państwo Polskie dla uchodźców, wiadomym jest, że nie wystarczy ona na pokrycie wszystkich potrzeb takich jak opłaty za mieszkanie i wyżywienie.

Wielu Ukraińców przybywa do Polski z oszczędnościami. Jednak, wywołana przez wojnę, destabilizacja na rynku walutowym sprawia problemy z ich wypłatą lub wymianą.

Konieczne być może zatem poszukiwanie innych rozwiązań które umożliwią opłacenie czynszu za mieszkanie. Do rzadkości należą zakłady pracy które decydują się pokryć koszty pierwszych miesięcy zakwaterowania nowego pracownika z Ukrainy lub wypłacić pierwszą pensję z góry. Możemy zatem spodziewać się, że najemcy mogą mieć trudności z pokryciem opłat początkowych tj. kaucji i czynszu za pierwszy miesiąc.

Jeśli jako wynajmujący możemy pozwolić sobie finansowo na pokrycie pierwszego miesiąca lub dwóch czynszu uciekających przed wojną w Ukrainie, jest to zdecydowanie najbardziej komfortowe rozwiązanie dla obydwu stron. Nie oznacza to jednak, że musimy fundować pobyt najemców - warto umówić się na odroczenie płatności lub rozłożenie jej na raty. 

Umowa pożyczki?

Dobrą praktyką jest wówczas zawarcie umowy pożyczki na określoną kwotę i czas. Zabieg ten pozwoli obydwu stronom poczuć się w nowym układzie komfortowo oraz honorowo. 

Aby uspokoić ewentualne obawy przed nieuregulowaniem opłat, możemy również zaproponować podpisanie notarialnego oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji na mocy art. 777 § 1 pkt 4 - 6 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dokument ten jest tytułem egzekucyjnym który umożliwia komornicze ściągnięcie należności bez konieczności sporu sądowego do wysokości określonej w akcie.

Dla wynajmującego, reakcja uchodźcy na taką propozycję będzie też dobrym sprawdzianem uczciwości oraz intencji potencjalnego najemcy. Osoba o złych zamiarach, nie planująca płacić za swój pobyt, unikać będzie zawierania tego typu zobowiązań.

W przypadku jeśli potencjalni najemcy uzyskali już zatrudnienie w Polsce, warto poprosić o formalne zaświadczenie o zatrudnieniu. Pracodawca ma obowiązek wydać takie oświadczenie każdorazowo na żądanie pracownika (także z wysokością zarobków). Taki dokument również powinien być pomocny w uwiarygodnieniu możliwości finansowych klienta.

Wynajmować czy nie wynajmować?

Mając na uwadze nie tylko wojnę w Ukrainie, ale także trudną sytuację ekonomiczną uchodźców, warto pozostać otwartym na tego typu rozwiązania. Nie należy domyślnie poddawać w wątpliwość dobrych intencji, a zrozumieć, że wiele osób znalazło się w takim położeniu niespodziewanie i nie z własnej winy. Zawieranie uczciwych umów i gotowość do płacenia za swój pobyt może być dla nich kwestią honorową.

Mimo trudnej przejściowej sytuacji, wiele osób dążyć będzie do ustabilizowania swojej sytuacji w Polsce. Obecnie nie wiemy, czy wojna za naszą wschodnią granicą potrwa kilka tygodni, czy może kilka lat. Uchodźcy mają zatem świadomość, że wszelkie problemy prawne nie będą sprzyjać budowaniu ich przyszłości w naszym kraju.